О.Амартүвшин: Иргэд олноороо ажилгүй болж байхад засгийн газар хувь хүн рүү чиглэсэн шийдвэр гаргачихлаа
- ХУВИЙН ХЭВШЛИЙНХЭН ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН САНААЧИЛГА, УИХ-ЫН ДАРГЫН ШИЙДЭЛД Л НАЙДАЖ БАЙНА -
МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч О.Амартүвшинтэй эдийн засгийн сүүлийн үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Коронавирусийн цар тахлын үед засгаас эдийн засаг, компаниудыг дэмжих шийдэл гаргаж, тэр шийдвэрийг нь УИХ албажууллаа. Өнөөдөр хамгийн эмзэг асуудал бол ажлын байр, ажлын байруудаа хадгалж байж хямралыг хохирол багатай давна гэж эдийн засагчид хэлж байна. Төр засгаас гарсан шийдвэрээс яг ямар шийдэл нь ажлын байрыг хадгалахад чиглэсэн бол. Ер нь компаниудын асуудлыг шийдэх боломж харагдана уу?
-Шуудхан хэлэхэд, сая гарсан шийдвэрүүд компаниудын асуудлыг шийдэх хэмжээнд гарсангүй л дээ. Засгийн газрын шийдвэрийг бүхэлд нь анзаарахаар ажлын байрыг хадгалах, борлуулалтын орлогыг нэмэх чиглэлд ахиц, дэмжлэг болохоор зүйл алга. Өнгөц сонсоход таатай шийдвэр гарсан мэт боловч нэг том асуудал байна. Засгаас үзүүлэх дэмжлэгийг авахын тулд тодорхой нөхцөлүүд тавьчихсан.
Харамсалтай нь тэр нөхцөлийг нь хангах компани үлдээгүй. Засагт бид бүхэлдээ таван багц, 21 санал хүргүүлсэн. Үүнээс гадна түрээслэгч болоод эмийн салбар, банкуудтай холбоотой саналуудыг хүргүүлсэн юм. Нийлээд 34 санал хүргүүлсэн л дээ.
Бидний саналыг хүлээж авсан хэрнээ Засгийн газраас санал болгосон шийдлүүд үнэхээр хангалтгүй байгаа. Яригдсан долоон асуудлын тухайд хувийн хэвшлийн үйл ажиллагааг тэлэх, дэмжих, ажлын байрыг хадгалахад чиглэсэнгүй л дээ. Хувь хүн рүү чиглэсэн асуудал болоод хувирчихсан нь нуугаад байх зүйл биш.
-Жижиг компаниуд илүү эрсдэлтэй нүүр тулж байна гэх юм. Үнэхээр тийм байна уу?
-Компаниудын хувьд том жижиг гэлтгүй борлуулалт, үйл ажиллагаа нь доголдчихлоо. 200 мянган төгрөгийн дэмжлэг үзүүлнэ гэж байгаа. Зөвхөн ийм дэмжлэг авах гэж ажлын байраа хадгалж үлдэнэ гэдэг компаниудын тухайд утгагүй болчихлоо л доо. Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөлт дээр нөхцөл заачихсан.
Уг нь ийм нөхцөл заахгүйгээр нийтээр нь дэмжсэн бол хамгаалж болох байсан юм. Засгаас тавьсан нөхцөл, шалгуурыг хангах компани бараг алга. Орлогогүй, үйл ажиллагаа нь доголдсон компанид нийгмийн даатгал төлнө гэсэн ойлголт байхгүй шүү дээ.
-Өчнөөн хүн ажлаа алдах нь, ажлаасаа цомхотгогдсон иргэд том асуудал болох гэж байна гэдгийг МҮХАҮТ-аас эрх баригчдад сануулсан уу?
-Сануулахаар барах уу. Нарийн тооцоо судалгаа гаргаж танилцуулсаар ирсэн. Олон нийтэд ч гэсэн ил тод мэдээллэсээр өнөөг хүрсэн шүү дээ.
-Жижиг компаниуд өчнөөнөөрөө үүдээ барьж эхэлсэн ч олны анхаарлыг төдийлөн татахгүй өнгөрчихөөд байна, том компаниуд нь цомхотгол хийж яваа ч нийтэд мэдээлэхгүй болохоор ажилгүйдэл газар авсан нь анзаарагдахгүй байгаа гэх юм. Энэ хэр ортой мэдээлэл вэ?
-Ортой байлгүй яахав. Бүр бодитой мэдээлэл. Цар тахлын хөл хорионоос болж бизнесийн хэчнээн салбар ажиллахгүй, ашиг орлого нь тасарчихсан явааг олон нийт харж суугаа. Манайхан гадны байгууллага шиг хүмүүсээ ажлаас халлаа гэхэд шууд нийгмийн даатгалын байгууллагуудад ханддаггүй онцлогтой. Мэдээлэл нь ил тод биш учраас нарийн тоо гаргахад хэцүү байна л даа.Сүүлд гуравдугаар сарын 23-нд явуулсан судалгаагаар 8000 орчим хүнийг цомхотгохоос аргагүйд хүрсэн гэх хариуг компаниуд өгч байсан. Тэр судалгаанд 1500 компани оролцсон юм. Өнгөрсөн долоо хоногт лав хөнгөн үйлдвэрийн салбарын нэлээд олон компани үйл ажиллагаагаа зогсоож байна гэсэн мэдээлэл бидэнд ирсэн. Ганц тодорхой зүйл гэвэл ажилгүй болж буй иргэдийн тоо өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байгаа.
-Байдал хэцүүдлээ гэдгийг тоо баримттайгаар танилцуулсаар байхад ажлын байр хадгалах чиглэлд шийдвэр гарахгүй байгаагийн цаад шалтгаан нь юу бол?
-Монголын сонгууль, улс төрийн тогтолцоо болохгүй байгаагийн нэг тод илрэл гэж би хувьдаа харж байгаа. Эдийн засаг хүндэрчихлээ, ажлын байр огцом хумигдах нь гэдгийг судалгаа тооцоотойгоор танилцуулаад байхад Сангийн сайд сонсохыг хүсэхгүй байна л даа. Монгол Улс 21 аймаг, 330 сумтай. Гэтэл ганц аймгийн таван сумыг төлөөлж УИХ-д сууж байгаа сайд Монголын ард түмний амьдралаар тоглоод сууж байна. Ингэж болохгүй. Сангийн сайд төсвийн хөрөнгө оруулалтын нэлээдийг тойрог руугаа татчихсан суугаа. “Төсвийн хөрөнгө оруулалт ард түмний амьдралыг дэмждэг” гэсэн тайлбар хэлж ойр тойрныхоо хүмүүсийн цөөн компанийг дэмжээд Монголын эдийн засгийг босгоно гэж байхгүй. Ийм хүнд цагт том улс орны язгуур эрх ашгийг бодох ёстой.
-Яг одоогоор хэцүүдчихсэн байгаа, ажилчдаа цомхотгохоос аргагүйд хүрсэн салбар, бизнесийн асуудлаар ярилцлагаа үргэлжлүүлье?
-Жижиг дунд үйлдвэр дээр нэмэх нь үйлчилгээний газрууд, худалдааныхан хэцүүдэж байна. Улаанбаатарт ойролцоогоор 50 гаруй мянган лангуу түрээслэгч бий. Энэ хүмүүсийн орлого эрс буурчихсан. Ихэнх нь хүнээ цөөлсөн. Үйл ажиллагаагаа зогсоосон нь ч нэлээд байна. Жуулчлалын сезон эхэлсэн энэ үед аялал жуулчлалтай холбоотой бүх үйл ажиллагаа зогсчихлоо. Улаанбаатар хотын эргэн тойрны амралт гэх мэт жуулчлалтай холбоотой газруудын үйл ажиллагааг зогсоосноос болж өчнөөн ажлын байр хумигдсан. Танхимын хийсэн судалгаанд аялал жуулчлалын салбар ямар цохитод орж байгааг тодорхой гаргасан л даа. Аялал жуулчлалтай холбоотойгоор зочид буудал, ресторан, саун, караоке, спорт, фитнесс төв гэх мэт газрууд үйл ажиллагаагаа хаагаад гурван сар орчим болчихлоо. Энэ газрууд ажлын байраа хадгалах ямар ч боломжгүй. Сарын орлого нь зардалдаа шингэдэг, ашиг багатай гэсэн онцлог эдгээр бизнест бий.
-Хаврын чуулганы нээлтийн үеэр Ерөнхийлөгч ажлын байраа хадгалж үлдэхгүй бол компаниуд хэцүүдлээ гэсэн утгатай үг хэлсэн. Ерөнхий сайдын үйлдэл, мэдэгдлийг анзаарахаар Сангийн сайдын байр суурийг баталгаажуулсан утгатай зүйл яриад суугаа. УИХ-ын дарга ямархуу байр суурьтай байгаа вэ. ҮАБЗ-ийн гишүүд цар тахлын эдийн засгийн хямралаас гарах гарцыг яаж харж яваа бол гэдэг утгаар асууж байна л даа…?
-Ерөнхийлөгчийн санаачилгыг хувийн хэвшил, тэр дундаа танхим дэмжиж ажиллана гэж хэлмээр байна. Ажлын байраа хамгаалах гэх мэтээр компаниудаа дэмжсэн бодитой үйлдэл гарцаагүй хийх ёстой гэсэн утгатай үгийг Ерөнхийлөгч чуулганы нээлтийн үеэр хэлсэнд хувийн хэвшлийнхэн олзуурхаж байгаа. УИХ-ын дарга ч компаниудад тулгараад буй зовлонг ойлгож, ажлын байрыг хадгалах чиглэлд онцгой анхаарах ёстойг ойлгочихсон яваа юм билээ. УИХ-ын даргын санаачилсан арван багц саналд нэн хөнгөлөлттэй зээл олгох, зээлийн батлан даалтад анхаарах, жижиг дунд бизнест зээл олгох, ипотекийг дэмжих гэх мэт шийдэл туссан байна лээ. Энэ гарцуудыг би хувьдаа дэмжиж байна.
-Эдийн засгийг эрчимжүүлэхийн тулд бид яг яах ёстой вэ. Зарим эдийн засагч хямралыг давсан Ерөнхий сайдуудаас бүрдсэн баг байгуулж ажиллах санал гаргаж байсан…?
-Цаашдаа эдийн засгийн эрчимжүүлэх, эдийн засгийг зөв удирдахын тулд яах ёстой вэ гэдэг бол зайлшгүй тавигдах ёстой асуулт л даа. Өнөөдрийн Засгийн газрын бүтэц, яамдын уялдаа холбоог харахаар учир дутагдалтай зүйл их байна. Тэгэхээр эдийн засгаа эрчимжүүлэх ажлыг хариуцсан түр хороо байгуулах гэх мэтээр гарц хайх цаг нь болчихож гэж харж байна. Тэр бүтцээрээ дамжуулж том, гол гэсэн төслүүдээ эрчимжүүлэх, далайцтай бүтээн байгуулалт өрнүүлэх гэх мэтээр хурдтай ажиллахгүй бол цар тахлын манай улсын эдийн засагт үзүүлэх нөлөө маш ноцтой байдалд хүргэж мэдэхээр байна. МҮХАҮТ-аас эдийн засгийг эрчимжүүлэх нэгж байгуулах гэсэн саналыг хүргэсэн байгаа. Үндэсний томоохон компаниудаа зөв зохион байгуулалтад оруулаад, танхим хувийн хэвшлийн ил тод манлайллаар хямралыг давж чадна.
-Ингэж чадвал эдийн засаг сайжрах уу?
-Хэрвээ ингэж чадвал эдийн засгийг одоогийнхоос даруй 2.5 дахин тэлэх боломжтой Энэ тал дээр Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийг нэгдмэл байр сууринд хүрээсэй гэж хувийн хэвшлийнхэн хүсч байгаа. Ерөнхийлөгч санаачлаад, УИХ-ын дарга тэр санаачилгыг нь бодитой ажил болгоод бүтээн байгуулалтын ажил өрнүүлж, эдийн засгаа аврах зайлшгүй шаардлага байна.Шинэ бүтээн байгуулалтуудыг ямар гарц шийдлээр эхлүүлэх, тендер сонгон шалгаруулалтыг яаж нээлттэй, ил тод шударга явуулах, хэрхэн хүртээмжтэй байлгах талд анхаарах ёстой. Цөөн хэдэн компанийг онцлолгүйгээр олон компанийг хүртээмжтэйгээр хамруулах ажлыг зохион байгуулах шаардлагатай гэж харж байна. Компаниуд банкнаас зээл авах боломж бололцоогүй шахам болчихлоо. Барьцаа хөрөнгө, өмнөх зээл гэх мэт өчнөөн асуудал бий. Тэгэхээр компаниудын зээлийн хүүг буулгах хэрэгтэй. Өнгөрсөн жилүүдийнх нь татвартай уялдуулаад төр өөрөө батлан даалтын сангаар дамжуулж батлан даалтын дэмжих шаардлага бий болсон. Жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх санд хангалттай хэмжээний мөнгө байршуулах гарц байгаа. Ингэж чадвал ажлын байр олноороо нэмэгдэнэ. Цөөн компани ашигтай ажиллах нь чухал биш болчихсон, олон компани ажлын байраа хадгалж хүртээмжтэй байх цаг шүү гэсэн үгийг эрх баригчдад даймаар байна. Тун удахгүй хөдөө аж ахуйн салбарын ажил эхлэх гэж байгаа. Ажлын байрыг олноор шингээдэг энэ салбараа бодитойгоор дэмжих хэрэгтэй. Дөрвөн улирлын хүлэмжийг их хэмжээгээр бий болгох хэрэгтэй. Барилгын салбар ч хэцүүдсэн. Энэ мэт ажлын байр олноор бий болгодог, нэмүү өртөг шингэсэн ийм салбаруудыг цаг алдалгүйгээр дэмжмээр байна. Энэ бүхэн УИХ-ын даргын нэмж санаачилсан арван зүйлд багтсан. Танхим өнөөдөр бизнесийн салбарыг төлөөлж ажилладаг мэргэжлийн холбоодод асуудал, саналуудаа нэгтгэж өгөх хүсэлт хүргүүллээ. Тэднээс ирсэн саналуудыг нэгтгээд төр засагт дахин санал хүргүүлэх асуудал ч яригдах байх. Цаг алдалгүй арга хэмжээ авахгүй бол асуудал үүсээд гурван сар өнгөрчихлөө. Энэ мэтээр удах хэрээр компаниуд улам бүр хэцүүдээд байна. Татвар нийгмийн даатгал гэх мэт асуудлын тухайд хэрэгжих журам нь тодорхой болоогүйтэй холбоотойгоор татварын байгууллага, компаниудын дунд үл ойлголцол үүсээд байна. Ингээд яриад байвал цаг алдалгүй шийдэх цөөнгүй асуудал бий.
Ц.БААСАНСҮРЭН
Эх сурвалж: www.dnn.mn
